بحران اوکراین و نظم آینده جهان
دکترمحسن محمدی الموتی*: نتایج و پیامدهای جنگ روسیه در اوکراین، افزون بر ابعاد داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی جاری از منظر تأثیرگذاری بر شکل‌گیری نظم آینده جهان و کنش‌های مرتبط با آن از اهمیت فراوانی برخوردار است. هر نظم مستقر، تجلی هرم خاصی از قدرت در سیستم بین‌المللی بوده که دوران ظهور و افول مشخصی دارد. در حالی که در سال‌های نخستین پس از جنگ سرد و پایان نظم دو قطبی حاکم بر جهان، ایالات متحده آمریکا به منزله یک قدرت مسلط بین‌المللی علاوه بر در اختیار داشتن ابعاد مختلف قدرت مادی تا حد زیادی نیز از برتری گفتمانی به منظور مشروع‌سازی اقدامات خود بهره می‌برد، ولی ظهور و بروز نشانه‌های افول هژمونی آمریکا از مقطع حوادث 11 سپتامبر 2001 به بعد و قدرت‌یابی سایر بازیگران بین‌المللی نظیر چین و روسیه نشان داد، جهان به تدریج شاهد «تغییر» در نظم بین‌الملل و تحول در موقعیت و منزلت قدرت‌ها و بازیگران در چرخه سیستمی قدرت خواهد بود.

در این فضای جدید، قدرت‌های بالنده آسیایی نظیر چین و روسیه بیش از قدرت‌های اروپایی تمایل دارند وارد بازی‌های راهبردی شوند. از این منظر، جنگ روسیه علیه اوکراین که با حمایت تلویحی پکن صورت پذیرفت، می‌تواند نقطه عطف مهمی در روند انتقال و جابه‌جایی قدرت در عرصه سیاست بین‌الملل و چرخش نظم جهانی از غرب به شرق تلقی شود و احتمال می‌رود، کنش‌های چین در موضوع تایوان نیز در آینده پرده بعدی این ماجرا باشد تا نشان داده شود دوران ابرقدرتی آمریکا به پایان رسیده و آمریکا دیگر نمی‌تواند رؤیای جهان تک قطبی را در سر بپروراند. بر این اساس، آنچه تا کنون از جنگ روسیه علیه اوکراین مشخص شده و در مصاحبه اخیر بایدن نیز به آن اشاره شده، این واقعیت است که حمایت آمریکا و اروپا از اوکراین در حد اعمال فشارهای سیاسی و تحریم‌های جدید علیه روسیه باقی خواهد ماند و جهان غرب به سرکردگی آمریکا وارد مرحله نظامی علیه روسیه نخواهد شد. البته اتخاذ رفتار فوق از سوی آمریکا نسبت به قضیه تایوان، در صورت اقدام مشابه روسیه از سوی چین محل تأمل خواهد بود و ممکن است آمریکا برای ماندن بر اریکه قدرت جهانی، به انجام تحرکات نظامی در دریای چین جنوبی دست بزند.

در عین حال، باید توجه داشت جنگ روسیه علیه اوکراین، تأثیرات دو گانه‌ای بر کشورهای غربی باقی خواهد گذاشت. در عین اینکه می‌تواند برخی کشورهای اروپای شرقی را به تجدیدنظر در روابط با ناتو متقاعد کند، آمریکا و کشورهای اروپای غربی عضو ناتو را وادار می‌کند به منظور تأمین تمهیدات امنیتی منسجم‌تر عمل کنند. همچنین از آنجا که روسیه شرایط و ظرفیت اقتصادی لازم برای اشغال درازمدت اوکراین ندارد؛ لذا تلاش می‌کند از فرسایشی شدن جنگ پرهیز کرده و پروژه تغییر سیاسی را در اوکراین هرچه سریع‌تر به سرانجام برساند. به هرصورت روند تحولات بین‌المللی نشان می‌دهد، نظم آینده جهانی نظمی چند قطبی با ویژگی‌های متفاوت از گذشته خواهد بود. در چنین نظمی چین و روسیه با وجود دارا بودن پتانسیل‌های یک قدرت بزرگ، از توان و امکان ایدئولوژیک و گفتمانی لازم برای مشروع‌سازی اقدامات خود و سامان بخشیدن به یک نظم جدید بین‌المللی رنج می‌برند. آمریکا دیگر نمی‌تواند رؤیای جهان تک قطبی را در سر بپروراند؛ ولی تا مدت‌های طولانی به قول مادلین البرایت، وزیر خارجه اسبق آمریکا، کشوری صرف نظر ناشدنی باقی خواهد ماند.چنین نظمی دستیابی به نقش‌های نوین را برای قدرت‌های نوظهور منطقه‌ای، از جمله ایران بیش از پیش تسهیل می‌کند؛ به گونه‌ای که جمهوری اسلامی ایران می‌تواند از طریق تعمیق روابط همسایگی و ایجاد شبکه‌های ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک در منطقه بر محور منافع و شبکه ژئوکالچر بر محور هنجارها و هویت‌های مشترک قدرت‌یابی خود را تکامل ببخشد. *عضو هیئت علمی دانشگاه



سیاست داخلی بد و سیاست خارجی افتضاح؛ بایدن در سخنرانی سالیانه‌اش در کنگره چه می‌گوید؟
ثمانه اکوان: سخنرانی سالیانه رئیس‌جمهور آمریکا در کنگره این کشور، معمولاً یکی از مهم‌ترین و نمادین‌ترین اقداماتی است که رؤسای‌جمهور ایالات متحده انجام می‌دهند. واکنش نمایندگان به این سخنرانی نیز همیشه جالب توجه بوده است. از «دروغگو» خطاب کردن اوباما در یکی از سخنرانی‌های سالیانه‌اش گرفته تا پاره کردن متن سخنرانی ترامپ از سوی نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان، همه حاشیه‌های جذاب این سخنرانی‌ها بوده که تا مدت‌ها به تیتر اول رسانه‌ها تبدیل شده است.

این بار بایدن برای دومین مرتبه در شرایطی قرار است سخنرانی سالیانه خود در کنگره را انجام دهد که هم در عرصه سیاست خارجی، هم در مسئله مدیریت بحران کورنا و هم در مسئله مدیریت اقتصاد آمریکا و افزایش تورم و گرانی‌ها، دولت او حرفی برای گفتن ندارد. او در طول مدت یک سال گذشته در عین حال بسیاری از طرح‌هایی را که در دوران ریاست‌جمهوری گفته بود انجام می‌دهد، انجام نداده و برخی از آنها نیز به تأیید کنگره نرسیده است و در تأمین نظر نمایندگان برای اجرای آنها عاجز مانده است. از طرف دیگر محبوبیت بایدن به شدت رو به افول بوده و در عین حال محبوبیت ترامپ در حال افزایش است. همه این مسائل زمانی که به خروج مفتضحانه آمریکا از افغانستان و شکست این کشور در مقابل روسیه برسد، باعث می‌شود حضور بایدن در کنگره آمریکا اهمیت بالایی داشته و به احتمال زیاد با سر و صدای زیادی همراه شود.

میزان تماشای سخنرانی‌های سالیانه رؤسای‌جمهور آمریکا نیز در طول چند سال گذشته کاهش شدید داشته است و از ۳۷ میلیون تماشای سخنرانی در آخرین سخنرانی ترامپ به ۲۷ میلیون تماشا در سال ۲۰۲۱ در اولین سخنرانی بایدن در مجلس نمایندگان رسیده است. رسانه‌های آمریکایی پیش‌بینی کرده‌اند، اوضاع نامناسب ایالات متحده از نظر مسائل داخلی و خارجی باعث می‌شود امسال نیز سخنرانی بایدن چندان مورد نظر مردم قرار نگیرد.

رسانه‌های آمریکایی معتقدند، بایدن نیز قرار است در سخنرانی خود مانند بسیاری از رؤسای‌جمهور قبلی ایالات متحده بیان کند که تا قبل از روی کار آمدن دولت او، همیشه همه چیز به هم ریخته و آمریکا در معرض فروپاشی قرار داشته و دولت او بوده که آمریکا را نجات داده است! برای نمونه، در سال ۱۹۸۲، ریگان در سخنرانی سالیانه خود در کنگره به کاهش میزان تورم و نرخ سود بانکی اشاره کرد. او بیان کرده بود «اگر ما نبودیم و اقدامات لازم را انجام نمی‌دادیم، الان وضع آمریکایی‌ها به شدت بدتر از وضعیت فعلی بود.» چند دهه بعد، بیل کلینتون در سخنرانی سالیانه‌اش گفت: «ما بن‌بست و بی‌هدفی را با اصلاح و تجدید حیات اهداف دولت جایگزین کردیم.» اوباما نیز در سخنرانی خود در سال ۲۰۱۰ گفت: «دو میلیون آمریکایی تنها به دلیل گام‌هایی که دولت من برای ایجاد شغل برداشته، الان مشغول کار و فعالیت هستند، وگرنه همچنان بیکار بودند.» در سال ۲۰۱۸؛ ترامپ به تعداد فوق‌العاده 4/2 میلیون افزایش شغل در آمریکا اشاره کرد که در دوران ریاست‌جمهوری او به وجود آمده بود و آن را شکست یک رکورد بزرگ اعلام کرد.

سخنرانی امسال بایدن وضعیتی بهتر از سخنرانی‌های قبلی رؤسای‌جمهور آمریکا ندارد. پیش‌بینی می‌شود بایدن مانند سایر رؤسای‌جمهور آمریکا، ایجاد شغل در این کشور را به منزله یکی از دستاوردهای مهم خود جا بزند و در ماجرای افغانستان نیز همچنان بگوید که آمریکا خروجی «فوق‌العاده» از این کشور داشته است. او در عین حال تشدید بحران در اوکراین را نیز بر سر روسیه می‌اندازد و ادعا می‌کند این بحران قرار بود بسیار جدی‌تر و بزرگ‌تر باشد و اگر تحریم‌های آمریکا نبود، روسیه تا به حال تمام اوکراین و کشورهای همسایه‌اش را تسخیر کرده بود!

عصبانیت سعودی
نگاهی به  کاهش فروش سلاح به عربستان
ادامه یافتن جنگ یمن و اقدامات عربستان در نقض حقوق بشر در این کشور که به قحطی و گرسنگی میلیون‌ها نفر در یمن انجامیده، سبب شده است برخی از کشورهایی که تلاش دارند خاندان سعودی را به دلیل مسائل حقوق بشری تحت فشار بگذارند، فروش سلاح به عربستان را متوقف کنند. با وجود اینکه کشورهایی، مانند آمریکا در این جنگ از ائتلاف سعودی حمایت کرده و میزان صادرات خود به عربستان را نیز کاهش ندادند، به نظر می‌رسد آلمان طی چند ماه گذشته از بستن توافق جدید برای ارسال سلاح به عربستان خودداری کرده است. این مسئله باعث انتقاد حکومت سعودی از آلمان شده و خارجه عربستان گفت که منطق برلین برای نفروختن سلاح به عربستان را درک نمی‌کند!

وزیر خارجه عربستان سعودی در این خصوص گفته است: «ممنوعیت تسلیحات یک سینگال به‌غایت اشتباه ارسال می‌کند.» فیصل‌بن‌فرحان در ادامه مدعی شد، عربستان سعودی برای دفاع از خودـ برای نمونه در برابر حملات حوثی‌ها از کشور یمن‌ـ نیازمند سلاح است. بن فرحان افزود: «وظیفه محافظت از کشورمان بر عهده ماست.»

این صحبت‌ها در حالی بیان شده است که سعودی، خود آغازگر حملات علیه یمن بوده و جنگی را از سال 2011 در این کشور به راه انداخته که تا به حال هزاران قربانی از خود بر جای گذاشته است. ائتلاف سعودی در جنگ علیه مردم یمن، به مدارس، مجالس عروسی و ترحیم و حتی اتوبوس حامل دانش‌آموزان نیز رحم نکرده و رکوردی جدی از نقض حقوق بشر را از خود به جا گذاشته است. اگرچه کشورهای مختلف غربی، تاکنون واکنشی جدی‌ به کشتار عربستان در یمن از خود نشان نداده‌اند، آلمان از میزان صادرات سلاح خود به عربستان کاسته است. البته دولت آلمان استثناهایی برای پروژه‌های مشترک با شرکای پیمان ناتو قائل شده است و باید دید آیا می‌تواند فشارها برای تغییر رفتار عربستان در منطقه را افزایش دهد یا نه.

اپوزیسیون  آمریکایی
رئیس‌جمهور مکزیک از دولت آمریکا خواست تأمین مالی گروه‌های اپوزیسیون در مکزیک را متوقف کرده و این حمایت را یک ننگ و نقض حاکمیت کشورش دانست. این انتقاد در بحبوحه اختلافات میان آمریکا و مکزیک بر سر اصلاحات پیشنهاد شده از سوی «آندرس مانوئل لوپز اوبرادور»، رئیس‌جمهور مکزیک صورت گرفت؛ اصلاحاتی که کنترل دولت مکزیک بر بازار انرژی را قوی‌تر می‌کند و دولت جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا هشدار داده است این اقدام می‌تواند سرمایه‌گذاری در بخش انرژی تجدیدپذیر را محدود کند. پیشتر نیز لوپز اوبرادو، در یادداشتی نسبت به اقدام آمریکا در تأمین مالی گروه‌های سیاسی در مکزیک ابراز نگرانی کرده بود.
 
هواپیمای  دردسرساز
هفته گذشته لیز تراس، وزیر امور خارجه انگلیس تصویری از خود را در حال سوار شدن به هواپیمای شخصی دولت این کشور در بروکسل و با این متن در توئیتر منتشر کرد: «در بروکسل برای ریاست مشترک جلسه کمیته مشترک با ماروش شفچوویچ (از مقامات کمیسیون اروپا) درباره توافق‌نامه خروج.» وزیر امور خارجه انگلیس مورد انتقاد شدید رسانه‌ها و مردم قرار گرفت که به جای هواپیمای تجاری، از هواپیمای شخصی و آن هم برای رفتن به مقصدی استفاده کرد که با قطار، دو ساعت فاصله داشت. کاربران معترض شدند که با وجود قطار مستقیم میان لندن و بروکسل استفاده از هواپیما غیرضروری بوده است.
 
دوئل رسانه‌ای
با افزایش تنش‌ها بین هندوستان و چین، نخست‌وزیر پاکستان اعلام کرد مایل است یک مناظره تلویزیونی با همتای هندی خود به منظور حل اختلافات داشته باشد. این رقبای هسته‌ای از ۷۵ سال پیش، از زمان به دست آوردن استقلال، روابط ناسازگار و خصمانه‌ای با یکدیگر داشته‌اند. آنها در سه جنگ با یکدیگر جنگیده‌اند و به تازگی روابط تیره‌ای بر سر منطقه شمال مسلمان‌نشین کشمیر دارند. «عمران خان» افزود، اگر این اختلافات از طریق مناظره حل و فصل شود، چنین مسئله‌ای برای میلیاردها نفر در این شبه قاره سودمند خواهد بود.گفتنی است، هند هنوز پاسخی به این درخواست نداده است.

پایان رسمی کرونا!
بر اساس گزارش نشریه‌ای، «بوریس جانسون» هفته گذشته اعلام کرد زمان زندگی با ویروس کرونا فرا رسیده است و گفت، به محدودیت‌های قانونی باقی مانده در انگلیس و آزمایش‌های رایگان پایان داده می‌شود. وی با این اقدام کشورش را در برخورد با این بیماری همه‌گیر به یک کشور مجزا تبدیل می‌کند. طرح جدید به این معناست که ردیابی معمول تماس‌ها پایان می‌یابد و افرادی که آزمایش آنها مثبت است، دیگر از نظر قانونی موظف به ایزوله کردن خود نخواهند بود، اگرچه از آنها خواسته می‌شود این کار را انجام دهند. عرضه آزمایش‌های رایگان، که در حال حاضر به طور گسترده در دسترس است، از اول آوریل برای همه به جز آسیب‌پذیرترین افراد به پایان رسیده و عملاً افراد را مجبور به پرداخت هزینه برای اطلاع از ابتلا یا عدم ابتلا می‌کند. افزایش دستمزد بیماران برای حمایت از مبتلایان به ویروس کرونا در اواخر ماه مارس پایان می یابد.
 
سرکوب معترضان
پلیس اتاوا، پایتخت کانادا اعلام کرده است، تاکنون 107 نفر در ارتباط با محاصره بخش‌هایی از این شهر در جریان اعتراضات علیه دولت «جاستین ترودو» با اتهامات سنگین دستگیر شده‌اند. پلیس کانادا همچنین اعلام کرده است، بیش از ۱۹۰ معترض را دستگیر، ۳۸۹ اتهام را صادر و نزدیک به ۸۰ وسیله نقلیه را با یدک‌کش به پارکینگ برده است. همه این برخوردها به این دلیل است که پس از فرمان وضعیت اضطراری نخست‌وزیر کانادا، برگزاری هرگونه تجمع اعتراضی ممنوع است و با معترضان برخورد شده است. براساس گزارش روزنامه‌های کانادایی، مانند گلوب اند میل، خیابان‌های اطراف پارلمان کانادا همگی از معترضان تخلیه شده و فضای امنیتی سنگینی بر این مناطق حاکم است.

دولت کانادا پیش از این اعلام کرده بود، حساب بانکی کسانی را که در تظاهرات و اعتراضات حضور دارند، مسدود می‌کند. برخی از مسئولان دولتی از معترضان با عنوان تروریست‌های داخلی یاد کرده‌اند؛ اما این در حالی است که تاکنون هیچ خشونتی از سوی معترضان دیده نشده و آنها به دلیل اعتراض به اجباری شدن واکسن کرونا برای رانندگان کامیون، راه‌های منتهی به پایتخت را بسته و در موردی دیگر بزرگراه ارتباطی بین آمریکا و کانادا را نیز برای چند روز بسته بودند.